 |
Gość
|
 Wysłany: Nie 7:19, 04 Maj 2008 Temat postu: Wiersz nieregularny |
 |
|
Wiersz nieregularny
– rodzaj wiersza opozycyjny wobec wierszowania regularnego, ale tylko na jego tle czytelny i znaczący, powstały bowiem w rezultacie modyfikacji zasad któregoś z trzech regularnych systemów wersyfikacyjnych. Zachowuje on fundamentalną dla wierszy regularnych zasadę opierania rytmicznej ekwiwalencji wierszowych jednostek na wyznacznikach liczbowych (rytm). Uchyla równocześnie dwie inne zasady regularności: 1. że każda wierszowa jednostka musi w przebiegu utworu znaleźć swój rytmiczny ekwiwalent oraz 2. że układ wierszowych jednostek w obrębie utworu podlega założonemu z góry i przewidywalnemu w odbiorze wzorcowi rytmicznemu. W.n. dopuszcza występowanie pojedynczych wersów bez pary i klauzul nie mających rymowego odpowiednika. Utrzymuje też pewien porządek układu wersów, często nawet b. wyszukany, ale rozpoznawalny dopiero po lekturze utworu. Wprowadza przy tym odpowiedniości rytmiczne skomplikowane i wielowątkowe, w których uczestniczy na ogół większa liczba składników (np. formatów wersowych).
Najwcześniej powstałą i najliczniej reprezentowaną odmianą w.n. jest w.n. sylabiczny. Z celową intencją użył go w 1699 r. K. Niemirycz w przełożonych z Lafontaine'a Bajkach Aezopowych. Przez cały XVIII w. nieregularny sylabowiec pozostaje przede wszystkim wierszem świetnie rozwijającej się (-) bajki, w okresie romantyzmu wchodzi do wielkiego dramatu romantycznego (np. Dziadów, Kordiana, Balladyny, Lilii Wenedy), służąc monologom o najwyższym napięciu emocjonalnym, scenom szaleństwa, ekstazy i objawień sił nadprzyrodzonych. Budowa jego polega na zróżnicowanym, ale zazwyczaj czytelnie skomponowanym przeplecie wersów różnej długości, wśród których dominują tradycyjne formaty sylabiczne: (-) 8-zgłoskowiec, (-) 11-zgłoskowiec (5 + 6) oraz (-) 13-zgłoskowiec (7 + 6). Zachowują one wszystkie stałe właściwości budowy wykształcone w regularnym sylabowcu, tj. umiejscowienie średniówki i akcentu klauzulowego, niezależnie od tego, w jaki kontekst zostają wprowadzone i czy grupują się w pewne zespoły, czy też pojawiają się w całkowitym rozproszeniu. Zróżnicowana długość wersów w połączeniu ze swobodą układów wersowo-zdaniowych oraz z nieregularnymi i skomplikowanymi wiązaniami rymowymi (rym) zapewniają temu sposobowi wierszowania znaczną rozmaitość rytmiczną. Np.
Tam księga sybilińska przyszłych losów świata – [a - 13 (7+6)]
Tam, na dole! [b - 4]
Patrz, patrz, przyszłe wypadki i następne lata [a - 13 (7+6)]
Jak drobne ptaki, gdy orła postrzegą, [c - 11 (5+6)]
Mnie, orła na niebie! [d - 6]
Patrz, jak do ziemi przypadają, biegą, [c - 11(5+6)]
Jak się stado w piasek grzebie – [d - 8]
Za nimi, hej, za nimi oczy me sokole, [b - 13(7+6)]
Oczy błyskawice, [e - 6]
Za nimi szpony moje! – dostrzegę je, schwycę [e - 13(7+6)]
(A. Mickiewicz, Dziady, cz. III)
W.n. sylabotoniczny pojawił się w poezji romantycznej u Mickiewicza, Norwida, a zwłaszcza u Słowackiego. Nie wytworzył on tak jednolitych zasad realizacyjnych, jak nieregularny sylabowiec. Zazwyczaj jest rezultatem częściowego i różnie zrealizowanego ograniczenia regularności i sylabicznej, i akcentowej, właściwej regularnemu wierszowi sylabotonicznemu. Czasem zachowuje pełną regularność w pierwszej części wersów, z części końcowych tworząc układy wariacyjne. W przytoczonym fragmencie regularne następstwo stóp daktylicznych występuje tylko na początku wersów, ich końcowe cząstki są zróżnicowane akcentowo i sylabicznie:
W białe noce od rżysk i gumien, (9 zgł.)
porośniętych i mchem, i mgłą (8 zgł.)
pozbierałem tę pieśń, jak umiem, (9 zgł.)
i przynoszę skrwawioną i złą (9 zgł.)
Rozhuśtała już jesień tysiącem batut (12 zgł.)
krzywe wierzby nad stawem w takt żabich gam (11 zgł.)
Na ostatni fałszywy czerwienny atut (12 zgł.)
dzisiaj w durnia ze śmiercią gram. (8 zgł.)
(B. Jasieński, Słowo o Jakubie Szeli)
Charakterystyczną odmianę nieregularnych sylabotoników tworzą wiersze podważające jedynie regułę (-) izosylabizmu, a więc wiersze różnozgłoskowe zachowujące jednolity tok stopowy, tzw. wolne jamby, wolne trocheje, wolne amfibrachy itd. Przykłady wolnych jambów:
Są ściany ze wszystkich czterech stron (8 zgł.)
jak pola pełne śniegu (7 zgł.)
i mrok jest, chłód, jak gdyby dął (8 zgł.)
ogromnej siły martwy biegun. (9 zgł.)
(K. Baczyński, Wiersz o cierpieniu)
W.n. toniczny wystąpił w poezji XX w. Odznacza się on stosunkowo najmniejszą stabilnością i wyrazistością zasad organizacji, polega zwykle na częściowo uporządkowanym przeplecie kilku formatów zestrojowych bądź na modyfikacjach jednego formatu, przeważającego w całym utworze. Rytmizacja takich wierszy rzadko ogranicza się do kombinacji zestrojowych, aktywizuje na ogół także sporadyczne wyrównania akcentowe i sylabowe. Granice między nieregularnym wierszem tonicznym a regularnym wierszem tonicznym z jednej strony oraz wierszem wolnym z drugiej, są dość płynne, np.:
I sny wiązane na senną nić (4 zestr.)(9 zgł.)
będą opadać ku skroniom prędkim – (4 zestr.)(10 zgł.)
iść – żal, (2 zestr.)(2 zgł.)
żal iść – (2 zestr.)(2 zgł.)
Senne są stopy giętkie jak pręty, (4 zestr.)(10 zgł.)
przebić nie mogą szeptu gałęzi – (4 zestr.)(10 zgł.)
źle iść, (2 zestr.)(2 zgł.)
żal. (1 zestr.)(1 zgł.)
Zamknij pejzaż jak okno ruchem uśpionej ręki, (6 zestr.)(14 zgł.)
do szeptu nachyl się czule – tak poznasz tę chwilę soczystą (6 zestr.)(17 zgł.)
i rozerwiesz korali sznurek i odnajdziesz się w własnym uśmiechu (6 zestr.)(19 zgł.)
podwojona przez sen jak przez lustro. (3 zestr.)(10 zgł.)
(T. Gajcy, Korale)
(Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich)
|
|
| |
|
|
|
|
