 |
Gość
|
 Wysłany: Nie 7:21, 04 Maj 2008 Temat postu: Figury retoryczne |
 |
|
Figury retoryczne
Szczególne sposoby kształtowania wypowiedzi wyróżnione i sklasyfikowane przez antyczną retorykę, gramatykę i poetykę jako właściwe sztuce oratorskiej (oratorstwo) i poetyckiej (język poetycki), a więc niedostępne zwykłemu, pospolitemu porozumiewaniu się. Zapewniały one mowie wartość estetyczną (np. ozdobność, klarowność, wzniosłość,niezwykłość) oraz sugestywność oddziaływania (styl retoryczny). Uważano je za celowe przekształcenia lub wręcz przekroczenia powszechnego obyczaju językowego zarówno w dziedzinie gramatyki, jak i logiki. Dlatego nie tylko podnoszono ich walory, ale i przestrzegano przed nadużywaniem i niewłaściwym stosowaniem. Gwarancją ich stosowności stały sie wzory przytaczane we wszystkich podręcznikach wymowy, a czerpanie z uznawanych za autorytety mówców i poetów. Prowadziło to w praktyce do konwencjonalizacji używanych figur retorycznych, mimo iż teoretycznie za ważną ich zaletę uważano nowość i nieoczekiwanie. Kwintylian wyróżnił cztery zasady tworzenia figur retorycznych:
1.per adiectionem (łac. adiectio), tj. przez dołączenie nowego składnika (np. anafora, polisyndeton);
2.per detractionem (łac. detractio), tj. przez odcięcie jakiegoś składnika (np. asyndeton, zeugma, elipsa;
3.per transmutationem (łac. transmutatio), tj. przez przestawienie i szczególne ugrupowanie składników (np. inwersja, anastrofa, hysteron-proteron);
4.per immutationem (łac. immutatio), tj. przez zastąpienie jednego składnika innym (na tej zasadzie tworzone są wszystkie tropy).
Istniała duża rozmaitość i niecałkowita jasność kryteriów klasyfikacyjnych, według których wyodrębniano i porządkowano figury retoryczne. Liczba ich w praktyce mowy jest nieograniczona, wyodrębnionych zaś i nazwanych zostało ponad sto, większość w okresie antycznym.
Powszechnie dzielono je na dwie grupy:
1.figury myśli
2.figury mowy lub inaczej figury słów
Powszechnie przyjętą zasadę tego podziału sformułował Cyceron: „Figury słów i myśli są prawie niezliczone [...] ale ta zachodzi między jednymi a drugimi różnica, że za odmianą słów niknie figura słów, gdy przeciwnie, figura myśli pozostaje, jakichkolwiek słów użyć zechcesz” (O mowcy, ks. III, LII). Kwintylian określił figury myśli jako te, które polegają na sensie i należą do dziedziny umysłu, figury mowy zaś jako te, które polegają na słowach.
Z punktu widzenia działów retoryki pierwsze należą do dziedziny inventio, drugie do elocutio (retoryka) i tylko te ostatnie mają charakter ściśle stylistyczny. Ze względu na przydatność w spełnianiu zadań impresywnych(funkcja impresywna) stawiających przed wypowiedzią retoryczną i poetycką grupowano figury myśli w trzech zespołach:
1.łac. figurae ad docendum, tj. mające na celu pouczenie (m.in. sentencja, dygresja, parenteza, distributio);
2.łac. figurae ad delectandum, tj. mające sprawiać przyjemność (m. in. asteizm, concessio, prozopopeja, praeteritio);
3.łac. figurae ad movendum, tj. mające wywołać wzruszenie (m. in. eksklamacja, aversio, aposiopesis, aupplicatio).
W obrębie figur mowy wyróżniano, dość niekonsekwentnie, grupę kilkunastu tropów (łac. tropus), traktowanych jednakże przez wielu teoretyków wymowy jako zjawisko stylistyczne nie mieszczące się już w obrębie figur retorycznych (Cyceron, Kwintylian).
Tropem nazywano takie niezwykłe użycie jakiegoś wyrazu lub zwrotu, że funkcjonował on w danym tekście jako zastępnik i ekwiwalent innego wyrazu lub zwrotu, który wystąpić powinien na tym miejscu zgodnie z obyczajem językowym. Między wyrażeniem a domniemanym musiała istnieć więź znaczeniowa lub przedmiotowa, która usprawiedliwiała tę zmianę, a zarazem zapewniając wypowiedzi ozdobność i niezwykłość. Z dzisiejszego punktu widzenia tropy dają się interpretować jako przekształcenie semantyczne polegające na przydaniu nowego znaczenia wyrazowi wprowadzonemu w obce mu dotąd związki słowne. Do tropów należą więc wszelkie odmiany metafory. Całkowicie odmienne od klasycznego rozumienia genezy i funkcji tropów figury retoryczne wprowadził do myśli europejskiej G. Vico. Według jego interpretacji nie powstały one jako celowe upiększenia i przekształcenia mowy prozaicznej, lecz stanowiły przyrodzony i konieczny środek ekspresji w mowie pierwotnej, która ze swej natury była mową poetycką, istniejącą wcześniej niż prozaiczna. Koncepcja ta zaważyła na lingwistycznym światopoglądzie romantyków i symbolistów. Współczesna nauka o stylu zmierza do włączenia zjawiska tropów i figur retorycznych w obręb badań nad semantycznymi mechanizmami budowania wypowiedzi.
Zobacz: Stylistyka
(Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich)
|
|
| |
|
|
|
|
